درباره سلول های بنیادی چه می دانید؟

سلول های بنیادی مواد اولیه بدن هستند. سلول هایی که تمامی سلول های دیگر با عملکردهای ویژه از آنها تولید می شوند. این سلول ها کاربرد های فراوانی در درمان بسیاری از بیماری ها دارند. به دلیل توانایی منحصر به فرد سلول‌های بنیادی، این سلول‌ها امروزه از مباحث جذاب در زیست شناسی و علوم درمانی است. همچنین تحقیقات در این زمینه دانش ما را درباره چگونگی رشد و تکوین یک اندام از یک سلول منفرد افزایش داده و مهم تر آنکه به فهم مکانیزم جایگزینی سلول‌های سالم با سلول‌های آسیب دیده کمک کرده است.

این سلول ها مواد اولیه بدن هستند و در شرایط مناسب در بدن یا آزمایشگاه، تقسیم می شوند و سلول های بیشتری به نام سلول های دختر تشکیل می دهند. سلول های دختر یا به سلول های بنیادی جدید تبدیل می شوند (خود تجدید می شوند) یا با عملکرد ویژه تری مانند سلول های خونی، سلول های مغزی، سلول های عضلانی قلب یا سلول های استخوانی به سلول های ویژه (تمایز) تبدیل می شوند.

هیچ سلول دیگری در بدن توانایی طبیعی تولید سلول جدید را ندارد. البته از این سلول ها فقط برای ساختن سلول های عصبی جایگزین برای پیوند استفاده نمی شود. آنها می توانند به روشهای دیگر، به ویژه به عنوان پشتیبان سلول های بیمار و تأثیر کنترل یا تنظیم کننده در سیستم عصبی مرکزی بیمار، مورد استفاده قرار گیرند.

سلول بنیادی چیست؟

سلول بنیادی مادر تمام سلول‌ها است و توانایی تبدیل به تمام سلول‌های بدن را دارد. این سلول‌ها توانایی خود نوسازی و تمایز به انواع سلول‌ها از جمله سلول‌های خونی، قلبی، عصبی و غضروفی را دارند. همچنین در بازسازی و ترمیم بافت‌های مختلف بدن به دنبال آسیب و جراحت مؤثر بوده و می‌توانند به درون بافت‌های آسیب دیده‌ای که بخش عمده سلول‌های آنها از بین رفته است، پیوند زده‌شوند و جایگزین سلول‌های آسیب دیده شده و به ترمیم و رفع نقص در آن بافت بپردازند.

انواع سلول های بنیادی

سلول‌‌های بنیادی‌ انواع مختلفی دارند که ویژگی‌ها و کاربردهای آنها با هم متفاوت است.

سلول بنیادی جنینی

این سلول‌ها از جنین‌های سه تا پنج روزه به دست می‌آیند. در این مرحله، جنین بلاستوسیست نامیده می‌شود و حدود ۱۵۰ سلول دارد. سلول‌های بنیادی جنینی پرتوان هستند به این معنی که می‌توانند به سلول‌‌های بنیادی‌ بیشتری تقسیم شوند یا سایر سلول‌های بدن را تولید کنند. به همین دلیل، می‌توان از آنها برای بازسازی یا ترمیم بافت‌ها و اندام‌های بیمار استفاده کرد.

سلول بنیادی بالغ

این سلول‌ها به تعداد کم در اکثر بافت‌های بالغ یافت می‌شوند. به عنوان مثال، می‌توان به سلول بنیادی بافت چربی یا مغز استخوان اشاره کرد. تفاوت سلول بنیادی جنینی و بالغ در این است که سلول‌های بنیادی بالغ توانایی کمتری در ایجاد سلول‌های مختلف بدن دارند. تا همین اواخر، محققان فکر می‌کردند که سلول‌‌های‌ بنیادی‌ بالغ فقط می‌توانند دسته‌ای از سلول‌های مشابه را ایجاد کنند. به عنوان مثال، سلول بنیادی مغز استخوان فقط توانایی تولید سلول‌های خونی را دارد. با این حال، شواهد جدید نشان می‌دهد که این سلول‌ها ممکن است قادر به ایجاد انواع مختلفی از سلول‌ها باشند. به عنوان مثال، سلول‌‌‌ بنیادی‌‌ مغز استخوان احتمالاً می‌توانند سلول‌های استخوان یا ماهیچه‌ قلب را تولید کنند. این یافته باعث شده است که محققان آزمایش سلول‌های بنیادی بالغ را روی افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی یا قلبی شروع کنند.
سلول‌های بالغ تغییر یافته که خواص سلول‌های بنیادی جنینی را دارند.
دانشمندان با استفاده از برنامه‌ریزی مجدد ژنتیکی موفق شده‌اند سلول‌های بالغ عادی را به Stem cell تبدیل کنند. در حقیقت، محققان با تغییر ژن‌های سلول‌های بالغ، آنها را به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که مشابه سلول‌های بنیادی جنینی عمل کنند. این تکنیک جدید ممکن است امکان استفاده از سلول‌های دستکاری‌شده را به جای سلول‌های بنیادی جنینی فراهم کند و جلوی پس زدن سلول‌‌های بنیادی‌‌ جدید را توسط سیستم ایمنی بگیرد. با این حال، دانشمندان هنوز نمی‌دانند که آیا استفاده از سلول‌های بالغ دستکاری‌شده روی انسان اثر نامطلوب دارد یا خیر.

سلول‌های بنیادی پری‌ ناتال

محققان سلول‌‌های‌ بنیادی‌ را در مایع آمنیوتیک و خون بند ناف کشف کرده‌اند. این سلول‌ها توانایی تبدیل شدن به سلول‌های تخصصی را دارند. مایع آمنیوتیک در کیسه اطراف جنین قرار دارد و از آن محافظت می‌کند.

کاربرد سلولهای بنیادی

• محققان از سلول بنیادی برای کشف علت بیماری‌ها و شناخت بیشتر بدن استفاده می‌کنند. آنها سلول‌های بنیادی را در بافت‌ها و اندام‌های مختلف پرورش می‌دهند. تماشای چگونگی تغییر سلول‌های بنیادی در حین رشد می‌تواند به محققان کمک کند تا چگونگی توسعه بیماری‌ها را درک کنند.
• سلول‌های بنیادی می‌توانند جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده یا ناسالم شوند. محققان در حال مطالعه روش‌هایی هستند که با آنها سلول‌های بنیادی به انواع مختلفی از سلول‌ها تبدیل می‌شوند و آسیب یا بیماری را در قسمت‌های خاصی از بدن درمان می‌کنند. به عنوان مثال، ممکن است که محققان روزی بتوانند سلول‌های بنیادی را برای درمان سوختگی‌های شدید با جایگزینی پوست آسیب دیده بسازند.
• محققان از سلول های بنیادی برای ارزیابی داروهایی استفاده می‌کنند که شاید در درمان بیماری‌های خاص مؤثرتر باشند. با استفاده از سلول بنیادی آماده‌شده ویژه، محققان می‌توانند قبل از دادن دارو به افراد حاضر در کارآزمایی بالینی، تعیین کنند که آیا یک درمان مؤثر است یا خیر.
• کاشت مو با سلول‌های بنیادی. پیوند مو با سلول بنیادی می‌تواند تراکم و پوشش مو را به میزان قابل توجهی بهبود بدهد و راه حل مناسبی را برای افرادی است که دچار ریزش مو هستند. موفقیت و ماندگاری نتایج وابسته به عوامل مختلف متفاوت است و شاید نیاز به نگهداری مداوم یا درمان‌های اضافی هم باشد.

سلول بنیادی چگونه تهیه می شود؟

منابع سلول بنیادی شامل موارد زیر است:

1. مغز استخوان: این سلول‌ها تحت بیهوشی عمومی معمولاً از استخوان لگن گرفته و برای ذخیره یا اهدا جدا می‌شوند.
2. سلول‌های بنیادی محیطی: تزریق سلول بنیادی در این شیوه موردنظر است. فرد چندین تزریق دریافت می‌کند که باعث می شود مغز استخوان او سلول‌های بنیادی را در خون آزاد کند. سپس خون از بدن خارج می‌شود، دستگاهی سلول‌های بنیادی را جدا می‌کند و پزشکان خون را به بدن برمی‌گردانند.
3. خون و سلول‌های بنیادی بند ناف: سلول‌های بنیادی را پس از زایمان از بند ناف هم برمی‌دارند. آسیبی هم به نوزاد وارد نمی‌شود. برخی از افراد خون بند ناف را اهدا و برخی دیگر آن را ذخیره می‌کنند.

نحوه درمان با سلول های بنیادی

درمان با سلول های بنیادی یک فرایند سرپایی ساده است. پزشک توسط بی حسی موضعی در ناحیه لگن مقدار کمی مغز استخوان را از استخوان ران خارج می کند. پزشک نمونه مغز استخوان را در یک سانتریفیوژ پیشرفته قرار می دهد که نمونه را با سرعت زیاد می چرخاند تا سلول های بنیادی را از بقیه مغز استخوان جدا کند. سپس پزشک با استفاده از اشعه ایکس یا راهنمای سونوگرافی برای اطمینان از قرارگیری ایده آل، سلول های بنیادی را مستقیماً در ناحیه ای که آسیب دیده یا آسیب دیده اید، تزریق می کند. سلول های بنیادی در مدت 2 تا 6 هفته به کار خود ادامه می دهند و به فرد در بهبودی و کاهش درد کمک می کنند. همچنین فرد می تواند در اکثر موارد نتایج مداوم را تا یک سال یا حتی بیشتر انتظار داشته باشد.

بهترین زمان استفاده از سلولهای بنیادی

تعیین زمان درمان بستگی به عوامل متعددی دارد. نوع و شدت ضایعه و شیوه‌ نامه درمانی در طول زمان درمان تأثیرگذارند که امروزه دو نوع رویکرد در اثربخشی سلول درمانی مطرح هستند، بخش نخست ترشحات سلول‌ها پس از جایگزینی در بافت متعاقب درمان بوده و دیگری تمایز سلول‌ها است که این سلول‌ها همانطور که از نام آنها پیدا است، فاقد فعالیت ویژه هستند و در زمان قرار گرفتن در محیط اختصاصی تحت تأثیر فاکتورهای محیطی تغییر هویت داده و می‌توانند خصوصیات سلولها در بافت های هدف را به دست بیاورند، اگرچه اکتساب عملکرد جدید در بافت‌ها، بر اساس انتخاب نوع سلول برای درمان می‌تواند متفاوت باشد.

موارد منع استفاده از سلول های بنیادی

1. موارد تشدید یافته التهاب رگی (Vasculitis) در هریک از مویرگها، وریدها و شریانها. (پس از گذشت 3 ماه از بهبود وضعیت حاد امکان انجام سلول درمانی در این دسته از بیماران وجود دارد).
2. ترومبوز حاد (سلول درمانی نباید زودتر از 3 تا 6 ماه پس از بهبود این وضعیت انجام شود.
3. هموفیلی حاد (حداقل تا 3 ماه)
4. بروز افزایش فشار ریوی ثانویه به ترومبوز، واسکولیت، ذات الریه و نیز ایجاد قلب ریوی به صورت حاد یا مزمن.
5. مرحله پایانی بیماری دیابت
6. ضایعات عفونی مزمن (ابتدا باید درمان مقدماتی انجام پذیرد).
7. عفونت های ویروسی مزمن (ابتدا باید درمان مقدماتی انجام پذیرد).
8. بیماری روانی
9. خانمی که در کمتر از یک سال قبل بارداری را تجربه کرده باشد و یا قصد بارداری در کمتر از یک سال آینده داشته باشد.

هزینه درمان با سلول های بنیادی

هزینه درمان با سلول بنیادی تحت تأثیر عوامل متفاوتی است:

• نوع سلول بنیادی تجویزشده
• تعداد سلول بنیادی
• کیفیت سلول
• محل قرارگیری سلول
• منبع سلول‌های بنیادی (بافت بند ناف، بافت چربی، مغز استخوان و غیره)
• شرایط خاص در حال درمان: برخی از شرایط ممکن است نیاز به درمان‌های پیچیده یا پرهزینه‌تری نسبت به سایرین داشته باشند.

عوارض سلول های بنیادی

در 24 تا 48 ساعت نخست پس از سلول درمانی در برخی از بیماران تهوع و استفراغ گزارش شده است. اگرچه نمونه های سلول تهیه شده پیش از تزریق به بیماران تحت آزمایشات دقیق پیشرفته از لحاظ انواع بیماریهای عفونی قرار می گیرند، با این حال ریسک ابتلا به عفونتهای ویروسی صفر نمی باشد.